Czym jest afta? Jakie są ich przyczyny i jak je leczyć?

Afty to jedno z najczęstszych schorzeń jamy ustnej, które może dotknąć ludzi w każdym wieku. Są to bolesne, małe owrzodzenia, które mogą znacząco wpłynąć na komfort życia. W tym artykule przyjrzymy się dokładnie, czym są afty, jakie są ich przyczyny, jak można je leczyć, oraz jak zapobiegać ich powstawaniu. Dodatkowo, artykuł jest wzbogacony o odniesienia do literatury fachowej, które pozwolą na pogłębienie wiedzy na ten temat.

Czym jest afta?

Afty, znane również jako owrzodzenia aftowe, to niewielkie, bolesne owrzodzenia, które pojawiają się na błonie śluzowej jamy ustnej. Mogą występować na wewnętrznej stronie policzków, warg, na języku, podniebieniu miękkim, a także na dnie jamy ustnej. Typowa afta ma okrągły lub owalny kształt, z białym lub żółtawym centrum i czerwoną obwódką.

Rodzaje aft

• Afty małe: Najczęstsza forma aft, o średnicy od 3 do 10 mm. Goją się zazwyczaj w ciągu 7–14 dni i nie pozostawiają blizn.
• Afty duże: Te zmiany są większe, mają średnicę powyżej 10 mm i mogą się goić przez kilka tygodni, często pozostawiając blizny.
• Afty opryszczkowate: Jest to rzadki rodzaj aft, charakteryzujący się występowaniem licznych, drobnych owrzodzeń, które mogą się łączyć w większe zmiany. Leczenie tego rodzaju aft jest zwykle trudniejsze, a ich gojenie może trwać dłużej.

Objawy

Główne objawy aft to:

• Ból i pieczenie w miejscu występowania afty.
• Trudności w jedzeniu, piciu oraz mówieniu.
• Często powiększone węzły chłonne w okolicach szyi lub szczęki.
• U niektórych osób może wystąpić gorączka, zwłaszcza jeśli afty są liczne lub rozległe.

Przyczyny powstawania aft

Chociaż dokładne przyczyny powstawania aft nie są w pełni poznane, istnieje wiele czynników, które mogą przyczyniać się do ich rozwoju.

Czynniki mechaniczne

Uszkodzenia mechaniczne błony śluzowej jamy ustnej są jedną z głównych przyczyn powstawania aft. Mogą one wynikać z:

• Przypadkowego ugryzienia wewnętrznej strony policzka lub wargi.
• Urazu od aparatu ortodontycznego.
• Zbyt intensywnego szczotkowania zębów.
• Spożywania twardych lub ostrych pokarmów, które mogą podrażniać śluzówkę.

Czynniki immunologiczne

Afty mogą być wynikiem zaburzeń w funkcjonowaniu układu odpornościowego. W niektórych przypadkach organizm zaczyna atakować własne komórki błony śluzowej, co prowadzi do powstawania owrzodzeń. Osoby z chorobami autoimmunologicznymi, takimi jak choroba Behçeta czy celiakia, są bardziej narażone na rozwój aft.

Stres i czynniki psychologiczne

Wysoki poziom stresu, przemęczenie, a także silne napięcie emocjonalne mogą przyczyniać się do rozwoju aft. Stres wpływa na osłabienie układu odpornościowego, co może zwiększać podatność na powstawanie owrzodzeń w jamie ustnej.

Dieta i niedobory

Niedobory witamin, szczególnie witaminy B12, kwasu foliowego oraz żelaza, są często wiązane z częstszym występowaniem aft. Dieta uboga w te składniki może osłabić błonę śluzową jamy ustnej i sprzyjać powstawaniu owrzodzeń. Dodatkowo, niektóre pokarmy, takie jak orzechy, cytrusy, czekolada czy produkty zawierające gluten, mogą wywoływać reakcje alergiczne, które prowadzą do rozwoju aft.

Inne czynniki

• Hormonalne zmiany: Zmiany hormonalne, takie jak te zachodzące w trakcie menstruacji, ciąży czy menopauzy, mogą sprzyjać powstawaniu aft.
• Palenie papierosów: Osoby palące mogą być bardziej narażone na rozwój aft, choć w niektórych przypadkach rzucenie palenia może również prowadzić do ich pojawienia się.
• Infekcje: Bakterie i wirusy, takie jak Helicobacter pylori czy wirusy z grupy herpes, mogą być związane z rozwojem aft.

Jak leczyć afty?

Leczenie aft zależy od ich nasilenia oraz częstotliwości występowania. Istnieje wiele metod, zarówno domowych, jak i farmakologicznych, które mogą przynieść ulgę.

Domowe sposoby leczenia

• Płukanki ziołowe: Płukanie jamy ustnej naparami z szałwii, rumianku czy nagietka może przynieść ulgę, dzięki właściwościom przeciwzapalnym i łagodzącym.
• Miód, jogurt naturalny, aloes: Te naturalne produkty mogą wspierać proces gojenia i zmniejszać ból. Miód ma właściwości antybakteryjne, jogurt naturalny wspiera florę bakteryjną jamy ustnej, a aloes działa łagodząco na podrażnioną śluzówkę.
• Stosowanie past do zębów bez SLS: Sodium lauryl sulfate (SLS) to substancja pieniąca często obecna w pastach do zębów, która może podrażniać błonę śluzową jamy ustnej. Wybór pasty bez tego składnika może pomóc w redukcji częstotliwości występowania aft.

Leki dostępne bez recepty

• Maści i żele na afty: Preparaty zawierające lidokainę lub kwas hialuronowy mogą działać przeciwbólowo oraz przyspieszać gojenie aft.
• Tabletki do ssania z antyseptykami: Pomagają w utrzymaniu higieny jamy ustnej, co jest kluczowe w leczeniu aft i zapobieganiu wtórnym infekcjom.
• Płyny do płukania jamy ustnej z chlorheksydyną: Chlorheksydyna ma silne działanie antyseptyczne i może być stosowana w celu zapobiegania infekcjom oraz przyspieszenia gojenia się aft. Produkty tego typu znajdziemy na stronie https://soniczne.pl/higiena-dostosowana-do-problemu/problemy/afty/

Leczenie farmakologiczne

• Kortykosteroidy: W przypadku ciężkich lub nawracających aft lekarz może przepisać kortykosteroidy stosowane miejscowo, które zmniejszają stan zapalny i przyspieszają proces gojenia.
• Leki immunomodulujące: U pacjentów z przewlekłymi i nawracającymi aftami może być konieczne zastosowanie leków immunomodulujących, które regulują odpowiedź immunologiczną organizmu.

Zmiana diety i stylu życia

• Dieta: Wprowadzenie diety bogatej w witaminy i minerały, szczególnie w witaminę B12, kwas foliowy i żelazo, może zmniejszyć ryzyko wystąpienia aft.
• Styl życia: Redukcja stresu, dbanie o odpowiednią ilość snu oraz unikanie czynników drażniących, takich jak ostre, kwaśne potrawy, może znacząco poprawić kondycję jamy ustnej.

Kiedy udać się do lekarza?

Afty zazwyczaj nie są poważnym schorzeniem, ale w niektórych przypadkach konieczna jest konsultacja z lekarzem:

• Gdy afty nie goją się w ciągu 2–3 tygodni.
• Gdy są bardzo bolesne lub występują licznie.
• Gdy towarzyszą im inne niepokojące objawy, takie jak gorączka, powiększenie węzłów chłonnych czy ogólne złe samopoczucie.

Profilaktyka powstawania aft

Zapobieganie aftom opiera się głównie na dbaniu o higienę jamy ustnej oraz unikaniu czynników drażniących.

Higiena jamy ustnej

Regularne szczotkowanie zębów, nitkowanie oraz stosowanie płynów do płukania ust o działaniu antyseptycznym mogą pomóc w utrzymaniu zdrowia jamy ustnej i zapobieganiu aftom.

Unikanie czynników drażniących

Ograniczenie spożycia ostrych, kwaśnych i twardych pokarmów, a także rezygnacja z palenia papierosów, może zmniejszyć ryzyko powstawania aft. Warto również unikać past do zębów zawierających SLS, który może podrażniać śluzówkę.

Suplementacja witamin i minerałów

Regularne przyjmowanie witamin z grupy B, kwasu foliowego oraz żelaza może wspomóc profilaktykę aft, szczególnie u osób z niedoborami tych składników.

Techniki relaksacyjne

Medytacja, joga oraz techniki oddechowe mogą pomóc w redukcji stresu, który jest jednym z czynników ryzyka powstawania aft. Regularna praktyka relaksacji może poprawić ogólną odporność organizmu i zmniejszyć częstotliwość występowania aft.

Mity i fakty dotyczące aft

Wokół aft narosło wiele mitów, które warto sprostować.

• Czy afty są zaraźliwe? Nie, afty nie są zakaźne i nie można ich przenieść na inne osoby. Są one wynikiem reakcji immunologicznej organizmu i nie przenoszą się drogą kropelkową czy poprzez bezpośredni kontakt.
• Czy afty mogą przekształcić się w nowotwory? Afty są łagodnymi zmianami i nie przekształcają się w nowotwory. Jednak przewlekłe owrzodzenia, które nie goją się przez długi czas, powinny być zbadane przez lekarza, aby wykluczyć inne poważniejsze schorzenia.

Podsumowanie

Afty są powszechnym problemem, który może powodować znaczny dyskomfort. Warto znać ich przyczyny, aby skutecznie im zapobiegać i leczyć, gdy się pojawią. Kluczem do zdrowia jamy ustnej jest profilaktyka, odpowiednia higiena oraz zbilansowana dieta. W przypadku nasilonych lub nawracających problemów z aftami, zawsze warto skonsultować się z lekarzem.

Bibliografia

1. Scully, C., & Porter, S. (2008). Oral mucosal disease: Recurrent aphthous stomatitis. British Journal of Oral and Maxillofacial Surgery, 46(3), 198-206.
2. Shulman, J. D. (2004). An exploration of point prevalence of recurrent aphthous ulcers by race/ethnicity in the United States. Oral Surgery, Oral Medicine, Oral Pathology, Oral Radiology, and Endodontology, 98(5), 476-482.
3. Porter, S. R., & Scully, C. (2000). Aphthous ulcers (recurrent). Clinical Evidence, 4, 739-745.
4. Pedersen, A., & Hjørting-Hansen, E. (1991). Recurrent aphthous ulcers: A survey of clinical characteristics and patient perceptions. Journal of Oral Pathology & Medicine, 20(7), 359-364.
5. Ship, J. A., Chavez, E. M., & Doerr, P. A. (1995). Recurrent aphthous stomatitis. Quintessence International, 26(11), 709-720.
6. Field, E. A., & Brookes, V. (1991). Recurrent aphthous ulceration in women—the association with the menstrual cycle. Journal of Oral Medicine, 46(6), 1-4.